T\u00fcrkler tarih sahnesinde ilk olarak Orta Asya bozk\u0131rlar\u0131nda g\u00f6r\u00fcnd\u00fcler. \u0130ktisadi u\u011fra\u015flar\u0131 hayvanc\u0131l\u0131k olan ilk T\u00fcrkler i\u00e7in Orta Asya, otlak ve su bak\u0131m\u0131ndan pek c\u00f6mert de\u011fildi. Hayat \u015fartlar\u0131 iyi, rahat ve huzurlu mek\u00e2n aray\u0131\u015f\u0131nda olan T\u00fcrkler tabiat \u015fartlar\u0131ndan kaynaklanan olumsuzluklar ve d\u00fc\u015fmanlar\u0131yla yapt\u0131klar\u0131 m\u00fccadeleler sonucu s\u0131k s\u0131k bulunduklar\u0131 yerlerden g\u00f6\u00e7 etmek zorunda kal\u0131yorlard\u0131. Bu hareketlilikleri g\u00fc\u00e7l\u00fc bir dayan\u0131\u015fma mekanizmas\u0131n\u0131n da ortaya \u00e7\u0131kmas\u0131na sebep olmu\u015ftur. Asya\u2019danAvrupa\u2019ya ve oradan da Ortado\u011fu ve Kuzey Afrika’ya kadar uzanmalar\u0131, te\u015fkilatl\u0131 ve dinamik yap\u0131lar\u0131 sayesindedir. Her T\u00fcrk kendi d\u00fcnyas\u0131nda co\u011frafi zorluklara direnebilecek, d\u00fc\u015fmanlar\u0131yla sava\u015fabilecek ve y\u00f6netimine ba\u011fl\u0131 bir disiplin i\u00e7inde kendini geli\u015ftirebilecek bir dayan\u0131\u015fma duygusu i\u00e7inde olmu\u015ftur[1]<\/sup><\/sup><\/a>. \u0130\u015fte bu d\u00fc\u015f\u00fcnce sistemi devlet ve y\u00f6netim fikirlerinin de temelini te\u015fkil etmi\u015ftir. Bozk\u0131rda bu \u015fartlar alt\u0131nda \u015fekillenen y\u00f6netim tarz\u0131 zamanla siyasi birli\u011fe d\u00f6n\u00fc\u015fm\u00fc\u015f ve devlet kurmaya kadar ilerlemi\u015ftir[2]<\/sup><\/sup><\/a>. Bu da T\u00fcrkleri te\u015fkilat\u00e7\u0131l\u0131kta ve devlet kurmada en yetenekli millet yapm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n T\u00fcrk milleti, devlet organizasyonunu\u00a0Baba<\/em>, ya\u015fad\u0131\u011f\u0131 co\u011frafyay\u0131 ise\u00a0Ana<\/em>\u00a0olarak g\u00f6rmektedir. Devlet tektir;toprak, anad\u0131r. Toprak verimin ve do\u011furganl\u0131\u011f\u0131n sembol\u00fc olarak kabul edilir. Toprak anan\u0131n konum ve boyutlar\u0131 de\u011fi\u015febilir; ancak, devlet her zaman tektir, babad\u0131r ve herkes ona tabidir[3]<\/sup><\/sup><\/a>. Eski T\u00fcrklerde siyasi otorite \u201ckut\u201d tabiri ile ifade edilmektedir[4]<\/sup><\/sup><\/a>. T\u00fcrklere g\u00f6re Kut, Allah taraf\u0131ndan verilip al\u0131n\u0131r[5]<\/sup><\/sup><\/a>. Kut’un mahiyeti Kutadgu Bilig’de \u015f\u00f6yle tarif edilmektedir:\u00a0Kut’un tabiat\u0131 hizmet, \u015fiar\u0131 adalettir\u2026 Fazilet ve k\u0131smet kut’tan do\u011far\u2026 Ey h\u00fck\u00fcmdar sana Tanr\u0131 kut verdi\u2026 Beyli\u011fe (h\u00fck\u00fcmdarl\u0131\u011fa) yol ondan ge\u00e7er\u2026 Her \u015fey kut’un eli alt\u0131ndad\u0131r, b\u00fct\u00fcn istekler onun vas\u0131tas\u0131yla ger\u00e7ekle\u015fir\u2026 Tanr\u0131 kimi iktidar yaparsa o her iki d\u00fcnyada mesut olur. \u201cBu beylik makam\u0131na sen kendi g\u00fcc\u00fcn ve iste\u011finle gelmedin, onu sana Tanr\u0131 verdi<\/em>.\u201d \u201cBeyler h\u00e2kimiyetlerini Tanr\u0131dan al\u0131rlar[6]<\/sup><\/strong><\/sup><\/a><\/em>\u201d. Kut d\u00fc\u015f\u00fcncesi \u0130slamiyet sonras\u0131 kurulan T\u00fcrk devletlerinde k\u00fc\u00e7\u00fckde\u011fi\u015fikliklerle devam etmi\u015ftir. \u00d6rnek olarak Osmanl\u0131 Devleti’nde Padi\u015fah \u201czillullahi fil \u00e2lem\u201d, yani Allah’\u0131n yery\u00fcz\u00fcndeki g\u00f6lgesidir.<\/p>\n T\u00fcrklerde Devlet Y\u00f6netimi Anlay\u0131\u015f\u0131<\/p>\n EskiT\u00fcrklerdedevletinba\u015f\u0131nda hakan ya da ka\u011fan bulunurdu. Hakan, devleti y\u00f6netme yetkisini biraz \u00f6nce de s\u00f6yledi\u011fimiz gibi Tanr\u0131dan alm\u0131\u015ft\u0131r. Tanr\u0131, kendisine bu yetkiyi en iyi\u015fekildekullanmas\u0131, halk\u0131en iyi\u015fekilde y\u00f6netmesi\u015fart\u0131ylavermi\u015ftir. D\u00fcnyan\u0131n de\u011fi\u015fik yerlerine da\u011f\u0131lan T\u00fcrkler \u00e7o\u011fu kez az\u0131nl\u0131kta olmalar\u0131na ra\u011fmen h\u00fckmedenler olabilmi\u015flerdir. H\u00fckmetme kabiliyetini, tutsakl\u0131ktan nefret eden T\u00fcrk insan\u0131n\u0131n \u00f6zg\u00fcrl\u00fc\u011fe olan tutkusunun do\u011fal bir sonucu olarak g\u00f6rmek gerekir[7]<\/sup><\/sup><\/a>. Bunun yan\u0131 s\u0131ra sava\u015f\u00e7\u0131 bir ruh ta\u015f\u0131malar\u0131 ve t\u00f6relerinden gelen bir tak\u0131m meziyetler de h\u00fckmetme duygusunu g\u00fc\u00e7lendirmektedir. T\u00fcrklerin kurmu\u015f oldu\u011fu en b\u00fcy\u00fck devletlerden biri olan G\u00f6kt\u00fcrklerden bu yana t\u00fcm hakanlar cihana h\u00e2kim olmaya \u00e7al\u0131\u015fm\u0131\u015flard\u0131r. O\u011fuz Han alt\u0131 o\u011flu ile birlikte d\u00fcnyan\u0131n b\u00fcy\u00fck bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcn\u00fc fethedince, b\u00fcy\u00fck bir kurultay d\u00fczenlemi\u015f ve \u00e7ok \u00e7al\u0131\u015ft\u0131\u011f\u0131n\u0131, d\u00fcnyay\u0131 fethetti\u011fini b\u00f6ylece Tanr\u0131ya kar\u015f\u0131 borcunu \u00f6dedi\u011fini belirtmi\u015ftir[8]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n T\u00fcrk ka\u011fan\u0131n\u0131n, T\u00fck topluluklar\u0131n\u0131 bir devlet \u00e7at\u0131s\u0131 alt\u0131nda toplamak, d\u00fczeni sa\u011flamak, ak\u0131n ve sava\u015flarda zafere ula\u015fmak ve \u00f6zg\u00fcrl\u00fc\u011f\u00fc korumak gibi devlet ve toplum hayat\u0131nda son derece \u00f6nemli ve b\u00fcy\u00fck i\u015fleri ba\u015farmak i\u00e7in cesur ve kahraman bir yap\u0131ya sahip olmas\u0131 gerekiyordu. Bunun yan\u0131nda bilge ve erdemli bir ki\u015fili\u011fe sahip olmal\u0131yd\u0131. Bu iki kavram en az T\u00fcrkl\u00fck kadar eskidir. Bu kavramlar y\u00fcksek ahlaki de\u011ferlerin ve \u00fcst\u00fcn \u00f6zelliklerin toplam\u0131n\u0131 ifade eder. H\u00fck\u00fcmdar, hem devlet \u00f6rg\u00fct\u00fcn\u00fcn ba\u015f\u0131 hem de toplumun lideri konumundad\u0131r. Bu y\u00fczden her emri kanun etkisindedir. Devletin her b\u00f6l\u00fcm\u00fcndeki g\u00f6revliler ve halk bu emirlere uymak zorundad\u0131r. Di\u011fer yandan T\u00fcrk h\u00fck\u00fcmdar\u0131 en b\u00fcy\u00fck yarg\u0131\u00e7 durumundad\u0131r. H\u00fck\u00fcmdarlar bu niteli\u011fi ile y\u00fcksek mahkemeye ba\u015fkanl\u0131k yapm\u0131\u015flard\u0131r[9]<\/sup><\/sup><\/a>. T\u00fcrklerde devlet y\u00f6netimi anlay\u0131\u015f\u0131 \u015fu \u00fc\u00e7 temel ilke \u00e7er\u00e7evesinde \u015fekillenmi\u015ftir:<\/p>\n a. Adalet ve Hukuk<\/p>\n Gerekt\u00f6resi, gerekte\u015fkilat yap\u0131s\u0131yla birmodelortayakoyan T\u00fcrk devlet sistemi bir tak\u0131m ilkeler \u00fczerine bina edilmi\u015ftir. Bu ilkelerin ba\u015f\u0131nda adalet ve hukukun \u00fcst\u00fcnl\u00fc\u011f\u00fc gelmektedir. T\u00fcrk devlet d\u00fczeninin temelinde adalet yatar. Adaletin esas\u0131n\u0131 da kanunlar olu\u015fturmaktad\u0131r. Bu kanunlar T\u00fcrk inanc\u0131na ve T\u00fcrk t\u00f6resine dayanmaktad\u0131r. Kanunlar h\u00fck\u00fcmdar da d\u00e2hil olmak \u00fczere hi\u00e7 kimseye imtiyaz tan\u0131maz. Ortaya konan d\u00fczen, top\u00adlum ile idareci aras\u0131ndaki ahengi olu\u015fturur. Eski T\u00fcrklerde y\u00f6neten ile y\u00f6netilen aras\u0131ndaki uyuma \u201ct\u00fcz\u201d (d\u00fcz olmak) denmi\u015ftir. Kutadgu Bilig’de devletin temelini adaletin te\u015fkil etti\u011fi \u015f\u00f6yle anlat\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r:\u00a0Bir g\u00fcn h\u00fck\u00fcmdar \u00fc\u00e7aya\u011f\u0131 birbirine ba\u011flanm\u0131\u015f g\u00fcm\u00fc\u015f bir taht \u00fczerine oturmu\u015ftur. Elinde b\u00fcy\u00fck bir b\u0131\u00e7ak tutmaktad\u0131r. Solunda ac\u0131 bir ot, sa\u011f\u0131nda ise \u015feker bulunmaktad\u0131r. Veziri t\u00fcm bunlar\u0131n sebebini kendisine sordu\u011funda ona \u015fu cevab\u0131 verir:\u00a0<\/em>\u0130\u015fte bak ben adalet ve kanunun temsilcisiyim. Dikkat et, bunlar kanunun vas\u0131flar\u0131d\u0131r. Bu \u00fczerinde Oturdu\u011fum taht\u0131n \u00fc\u00e7 aya\u011f\u0131 vard\u0131r. \u00dc\u00e7 ayak \u00fczerinde hi\u00e7bir \u015fey bir tarafa meyil etmez. Her \u00fc\u00e7\u00fc d\u00fcz durduk\u00e7a taht sallanmaz. E\u011fer \u00fc\u00e7ayaktan birisi yan yatarsa di\u011fer ikisi de kayar ve \u00fczerine oturan yuvarlan\u0131r. Bak, benim tabiat\u0131m da yana yatmaz, do\u011frudur. E\u011fer do\u011fru e\u011filirse k\u0131yamet kopar. Ben i\u015fleri do\u011fruluk ile hallederim, insanlar\u0131 bey veya kul diye ay\u0131rmam. Elimdeki bu b\u0131\u00e7ak bi\u00e7en ve kesen bir alettir. Ben b\u0131\u00e7ak gibi keser atar\u0131m. Hak arayan ki\u015finin i\u015fini uzatmam. \u015eeker, zulme u\u011frayarak benim kar\u015f\u0131\u00adma gelen ve adaleti bende bulan ki\u015fi i\u00e7indir. O insan benden \u015feker gibi tatl\u0131 ayr\u0131l\u0131r. Ac\u0131 ot ise zorbalar ve do\u011fruluktan ka\u00e7an kimseler i\u00e7indir. Bunlar kavga edip bana gelen ve verdi\u011fim h\u00fck\u00fcmden dolay\u0131 Hint ilac\u0131 i\u00e7mi\u015f gibi y\u00fczlerini ek\u015fitirler. Benim bu as\u0131k suratl\u0131l\u0131\u011f\u0131m, sertli\u011fim bana gelen zalimler i\u00e7indir. \u0130ster o\u011flum, ister yak\u0131n\u0131m veya h\u0131s\u0131m\u0131m olsun, kanun kar\u015f\u0131s\u0131nda benim i\u00e7in bunlar\u0131n hepsi birdir. H\u00fck\u00fcm verirken hi\u00e7 biri beni farkl\u0131 bulamaz. Beyli\u011fimin temeli de do\u011fruluktur<\/em>[10]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n T\u00fcrk devlet gelene\u011finde zulm\u00fcn yeri olmad\u0131\u011f\u0131 \u201czor kap\u0131dan girince, t\u00f6re bacadan \u00e7\u0131kar\u201d<\/em>\u00a0tabiri ile ifade edilmi\u015ftir. Bir ba\u015fka s\u00f6zde ise \u201cm<\/em>elik ink\u00e2r ve k\u00fcf\u00fcrle ayakta kalabilirse de zul\u00fcmle ayakta kalamaz\u201d<\/em>\u00a0ifadesiyle devlet hayat\u0131nda zulm\u00fcn k\u00fcf\u00fcrden beter oldu\u011fu anlat\u0131lmaktad\u0131r. T\u00fcrk ulusunu d\u00fcnya tarihinde devlet\u00e7i, d\u00fczenleyici, disiplinli bir ulus olarak tan\u0131tan, T\u00fcrklerin yery\u00fcz\u00fcn\u00fcn \u00e7e\u015fitli k\u0131s\u0131mlar\u0131nda pek \u00e7ok devletler kurup, \u00e7e\u015fitli uluslar\u0131 g\u00fcven i\u00e7inde y\u00f6netebilmelerini sa\u011flayan yeg\u00e2ne etken, g\u00fc\u00e7l\u00fc bir \u015fekilde olu\u015fan kamu hukuku olmu\u015ftur.<\/p>\n Yusuf Has Hacib’e g\u00f6re haklar\u0131n\u0131n verilmedi\u011fi bir insan, devletin de\u011ferleriyle uyumlu ya\u015fayamaz; yani adaletli olunmadan devletin temelleri sa\u011flamla\u015ft\u0131r\u0131lamaz. Kutadgu Bilig’de y\u00f6neten ile y\u00f6netilen aras\u0131ndaki kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 temel hak ve y\u00fck\u00fcml\u00fcl\u00fckler s\u0131ralan\u0131rken devletin ba\u015f\u0131nda bulunan y\u00f6neticiye\u2026\u00a0halk\u0131n<\/em>\u00a0senin \u00fczerinde \u00fc\u00e7 hakk\u0131 vard\u0131r; bunlar\u0131 \u00f6de ve onlar\u0131 zorlu\u011fa d\u00fc\u015f\u00fcrme. Bunlardan birincisi memleketindeki g\u00fcm\u00fc\u015f; temiz kals\u0131n, onun ayar\u0131n\u0131 koru. \u0130kincisi halk\u0131 adil kanunlar ile idare et; birinin di\u011ferine tahakk\u00fcme kalk\u0131\u015fmas\u0131na meydan verme, onlar\u0131 koru. \u00dc\u00e7\u00fcnc\u00fcs\u00fc b\u00fct\u00fcn yollar\u0131 emin tut; yol kesici ve haydutlar\u0131n hepsini ortadan kald\u0131r<\/em>[11]<\/sup><\/sup><\/a>\u00a0diye hitap ederek adaletin devlet y\u00f6netimindeki yerini ortaya koymaktad\u0131r.<\/p>\n b. T\u00f6reye Ba\u011fl\u0131l\u0131k<\/p>\n \u00d6rg\u00fctlenmemi\u015fhalk, sadece denetimsiz birinsan toplulu\u011fu durumundad\u0131r. Devletin olu\u015fabilmesi i\u00e7in halk\u0131n \u00f6rg\u00fctlenmesi ve \u00f6rg\u00fctlenmi\u015f toplulu\u011fun bir amaca y\u00f6nlendirilmesi gerekmektedir. \u00d6rg\u00fctl\u00fc bir yap\u0131 i\u00e7in kurumlar olu\u015fturulmal\u0131d\u0131r. T\u00fcrk milleti, devletini \u201ct\u00f6resine\u201dg\u00f6re kuruyordu. T\u00f6re, bireylerin ve ulusun hak ve hukukunu, \u00f6zg\u00fcrl\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc, h\u00fck\u00fcmdar\u0131n g\u00f6revlerini belirleyen ve ceza h\u00fck\u00fcmleri ile dikkatleri \u00e7eken, yaz\u0131l\u0131 olmayan bir prensipler toplulu\u011fudur[12]<\/sup><\/sup><\/a>. T\u00fcrk milletinin yaz\u0131lmayan anayasas\u0131 gibi olan t\u00f6re, ge\u00e7mi\u015ften getirdi\u011fi \u00f6zellikleri gelece\u011fe ta\u015f\u0131yarak topluma y\u00f6n verir.<\/p>\n T\u00fcrkler, Orta Asya’dan de\u011fi\u015fmez bir devlet anlay\u0131\u015f\u0131 ve belli idare gelenekleriyle d\u00fcnyaya yay\u0131lm\u0131\u015flard\u0131r. Bu gelenekler, beylerin ve T\u00fcrkmen\u2011 O\u011fuz gruplar\u0131n\u0131n s\u0131k\u0131 s\u0131k\u0131ya ba\u011fl\u0131 kald\u0131klar\u0131 k\u00f6kle\u015fmi\u015f \u00e2detler ve inan\u00e7lar niteli\u011finde idi. Bir\u00e7ok te\u015fkil\u00e2t esaslar\u0131 ve h\u00e2kimiyet kavram\u0131 birbirinden as\u0131rlarca ara ile kurulmu\u015f olan T\u00fcrk devletlerinde g\u00f6r\u00fclmektedir.<\/p>\n Kitabelerde t\u00f6re kelimesi 11 yerde ge\u00e7mekte, bunun alt\u0131s\u0131nda il kelimesiyle birlikte kullan\u0131lmaktad\u0131r. Devletin varl\u0131\u011f\u0131, t\u00f6renin varl\u0131\u011f\u0131na s\u0131k\u0131 s\u0131k\u0131ya ba\u011fl\u0131yd\u0131. Kitabelerdeki\u00a0\u201cDevleti ellerine al\u0131p t\u00f6reyi tesis ettiler\u201d, \u201cEy T\u00fcrk bodunu devletini t\u00f6reni kim bozabilir?\u201d, \u201cKazand\u0131\u011f\u0131m\u0131z devlet ve t\u00f6remiz \u00f6yle idi\u201d, \u201cDevletin t\u00f6resini terk etmi\u015f\u201d, \u201cO (\u0130lteri\u015f), atalar\u0131n\u0131n t\u00f6resine g\u00f6re bodununu (milletini) te\u015fkilatland\u0131rd\u0131\u2026\u201d.\u00a0<\/em>s\u00f6zleri T\u00fcrklerdeki t\u00f6re olgusunun a\u011f\u0131rl\u0131\u011f\u0131n\u0131 yeterince ortaya koymaktad\u0131r. H\u00fck\u00fcmdarlar b\u00fct\u00fcn faaliyetlerini T\u00fcrk t\u00f6resine uygun bir \u015fekilde y\u00fcr\u00fctmek zorundad\u0131r. T\u00f6renin uygulanmas\u0131ndan devle\u00adtin ba\u015f\u0131ndaki h\u00fck\u00fcmdar sorumludur.<\/p>\n Orhun Kitabelerinde t\u00f6re kavram\u0131kanunlar b\u00fct\u00fcn\u00fc<\/em>\u00a0olarak tarif edilmektedir. H\u00e2kimiyeti Tanr\u0131dan alan han, h\u00e2kimiyet ve ba\u011f\u0131ms\u0131zl\u0131\u011f\u0131 ba\u015fl\u0131ca\u00a0t\u00f6re koymak<\/em>\u00a0\u015feklinde anlamaktad\u0131r. Devletin varl\u0131\u011f\u0131, t\u00f6re koyan han ile ayaktad\u0131r. Orta Asya Mo\u011fol ve T\u00fcrk kavimlerine dayanarak Mete veya Bumin Ka\u011fan gibi bir cihan imparatorlu\u011fu kurmu\u015f olan Temu\u00e7in de cihan imparatoru il\u00e2n edildi\u011fi zaman kendi yasa’s\u0131n\u0131 il\u00e2n etmi\u015fti[13]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n T\u00fcrk h\u00fck\u00fcmdar\u0131n\u0131n evlad\u0131, halktan herhangi bir ki\u015fi ile T\u00fcrklerle yan yana ya\u015famak durumunda olan herhangi bir yabanc\u0131, t\u00f6renin kar\u015f\u0131s\u0131nda e\u015fit haklara sahipti. Bu ise T\u00fcrklerin kendileriyle birlikte ya\u015fayan ve T\u00fcrk olmayan herhangi bir yabanc\u0131ya kar\u015f\u0131 g\u00f6sterdikleri ho\u015fg\u00f6r\u00fcn\u00fcn ve insani davran\u0131\u015f\u0131n en g\u00fczel \u00f6rne\u011fini olu\u015fturur. Tarih boyunca, T\u00fcrklerle yan yana ya\u015famak durumunda kalm\u0131\u015f olan yabanc\u0131 uluslar\u0131n dillerine, dinlerine, \u00f6rf ve adetlerine daima sayg\u0131 g\u00f6sterilmi\u015ftir[14]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n T\u00f6renin siyasi, sosyal ve hukuki h\u00fck\u00fcmleri \u00e7evreye, zamana ve imk\u00e2nlara g\u00f6re de\u011fi\u015febiliyordu[15]<\/sup><\/sup><\/a>. H\u00fck\u00fcmdarlar, zaman\u0131n gereklerine g\u00f6re devlet meclisinin de onay\u0131n\u0131 alarak yeni yasalar\u0131 t\u00f6reye ekleyebiliyorlard\u0131. B\u00fct\u00fcn bu kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 hak ve g\u00f6revlerin t\u00f6re ile tespit edilmi\u015f olmas\u0131, siyasi iktidar y\u00f6n\u00fcnden T\u00fcrk devletlerinde \u015fahs\u00ee ve keyf\u00ee bir y\u00f6netimin olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6stermektedir[16]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n c. \u0130sti\u015fare K\u00fclt\u00fcr\u00fc<\/p>\n T\u00fcrklerde h\u00fck\u00fcmetten ayr\u0131 olarak birer meclis bulunurdu. Devleti ilgilendiren siyasi, askeri, ekonomik ve k\u00fclt\u00fcrel konular\u0131n g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcl\u00fcp bir karara ba\u011fland\u0131\u011f\u0131 bu meclisler T\u00fcrklerin hayat\u0131nda son derece a\u011f\u0131rl\u0131\u011f\u0131 olan kurumlard\u0131r. Hakandan sonra devlet te\u015fkilat\u0131nda \u00f6nemli bir yere sahip olan bu meclisler yasama ve y\u00fcr\u00fctme yetkilerine sahiptirler. Devlet ileri gelenlerinden olu\u015fan bu meclisler, hakan se\u00e7me yetkisine de sahiplerdir. Ayr\u0131ca, kanun yapma i\u015finde hakan\u0131 denetlemekte ve onun yetkilerini zaman zaman k\u0131s\u0131tlamaktad\u0131rlar. T\u00fcrklerde her ne kadar h\u00fck\u00fcmdarlar son s\u00f6z\u00fc s\u00f6yleyen makam olsalar da meclise dan\u0131\u015fmadan b\u00fcy\u00fck kararlar vermezlerdi. G\u00f6kt\u00fcrk ve Uygurlarda meclis, h\u00fck\u00fcmdar se\u00e7iminde de tam yetkiye sahiptir. Meclis yeni h\u00fck\u00fcmdar\u0131 onaylar ya da gerek\u00e7e g\u00f6stererek rededebilirdi. Bir yasama kurulu \u00f6zelli\u011findeki meclis T\u00fcrk siyasi topluluklar\u0131nda milattan \u00f6nceki y\u0131llardan beri devam eden Devlet Meclisi kurumunun bir devam\u0131d\u0131r[17]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n T\u00fcrk devlet \u00f6rg\u00fctlenmesinin \u00f6nemli bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcn\u00fc olu\u015fturan kurultaylar da bir dan\u0131\u015fma meclisi kimli\u011findedir. Ba\u015flang\u0131\u00e7ta T\u00fcrklerde dini t\u00f6ren, bayram, yeme i\u00e7me toyu, e\u011flenme ve yar\u0131\u015fmay\u0131 da i\u00e7inde toplayan kurultaylarda halk ile devlet birle\u015ferek kayna\u015f\u0131rd\u0131. Dernek veya toy \u015feklinde olan bu kurultaylara, Hunlar ile O\u011fuzlarda halk da kat\u0131l\u0131rd\u0131. S\u00f6z hakk\u0131 bulunmasa bile kararlar\u0131n al\u0131nd\u0131\u011f\u0131 anda halk\u0131n orada bulunmas\u0131, kararlar\u0131n sahiplenilmesi i\u00e7in g\u00fczel bir uygulama olarak g\u00f6r\u00fclmektedir. B\u00fcy\u00fck Hun devletinde ba\u015fl\u0131ca \u00fc\u00e7 b\u00fcy\u00fck toy ve y\u0131\u011f\u0131nak vard\u0131r. Bunlar; yeni y\u0131l bayram\u0131, ilkbahar bayram\u0131 ve g\u00fcz bayram\u0131d\u0131r. Bu bayram veya toy kurultay\u0131na, devletin t\u00fcm ileri gelenleriyle ba\u011fl\u0131 kurullar\u0131n da kat\u0131lma zorunlulu\u011fu vard\u0131r. Bu b\u00fcy\u00fck Bayram Kurultay\u0131na gelmeyenler, Hun h\u00fck\u00fcmdar\u0131na isyan etmi\u015f say\u0131l\u0131rlard\u0131.<\/p>\n O\u011fuzlarda kurultay ve dan\u0131\u015fma toplant\u0131s\u0131, yayg\u0131n olarak toy veya d\u00fc\u011f\u00fcn, dernek \u015feklinde yap\u0131l\u0131rd\u0131. Zaten, gerek halk\u0131 ve gerekse beyleri yedirip i\u00e7irmek h\u00fck\u00fcmdar\u0131n bir g\u00f6reviydi. Div\u00e2n veya devlet divan\u0131n\u0131n, hem bir toplant\u0131 yeri ve hem de toy yeri oldu\u011fu g\u00f6r\u00fclmektedir[18]<\/sup><\/sup><\/a>. T\u00fcrk t\u00f6resine g\u00f6re, h\u00fck\u00fcmdar halk\u0131na her konuda bakmakla g\u00f6revli bir \u00e7al\u0131\u015fand\u0131r. T\u00fcrk h\u00fck\u00fcmdar\u0131 g\u00f6revlerini yerine getirmezse, kut\u2019un Tanr\u0131 taraf\u0131ndan geri al\u0131nd\u0131\u011f\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcncesi ile iktidardan d\u00fc\u015ferdi.<\/p>\n T\u00fcrkler 10. y\u00fczy\u0131l\u0131n ba\u015flar\u0131ndan itibaren \u0130slam dinini kabul etmeye ba\u015flad\u0131lar. 960 y\u0131l\u0131nda iki y\u00fcz bin \u00e7ad\u0131r halk\u0131n\u0131n topyek\u00fbn \u0130slam dinini kabul etmeleri T\u00fcrk tarihinde bir d\u00f6n\u00fcm noktas\u0131 olmu\u015ftur[19]<\/sup><\/sup><\/a>. T\u00fcrkler M\u00fcsl\u00fcman olduktan sonra da eski \u00e2det ve geleneklerinin bir\u00e7o\u011funu devam ettirmi\u015fler, ayn\u0131 zamanda yeni bir hayat d\u00fczenine ge\u00e7mi\u015fleridir. Bu yenili\u011fin ba\u015fl\u0131ca iki kayna\u011f\u0131 vard\u0131r. Birincisi; yeni bir inan\u00e7 sistemini benimsemeleridir. Bu inan\u00e7 sisteminde insan\u0131n sadece Allah ile de\u011fil ayn\u0131 zamanda di\u011fer insanlarla olan m\u00fcnasebetleri de yeniden g\u00f6zden ge\u00e7irilerek d\u00fczenleniyordu. \u0130kincisi ise; T\u00fcrklerin M\u00fcsl\u00fcman olarak yeni bir medeniyet sisteminin i\u00e7ine girmeleri, b\u00f6ylece di\u011fer milletlerle k\u00fclt\u00fcr al\u0131\u015f veri\u015fi yapmaya ba\u015flamalar\u0131d\u0131r[20]<\/sup><\/sup><\/a>.<\/p>\n [1]<\/a>\u00a0Nazmi Ero\u011flu,\u00a0Medeniyetlerin Ruhu<\/em>, \u0130stanbul, 2004, s.\u00a0161.<\/p>\n<\/div>\n [2]<\/a>Mehmed Niyazi,\u00a0T\u00fcrk Devlet Felsefesi<\/em>, \u0130stanbul 1996, s.\u00a026.<\/p>\n<\/div>\n [3]<\/a>\u00a0Mustafa Ta\u015far,\u00a0T\u00fcrkiyenin D\u00fc\u015f\u00fcnce G\u00fcndemi<\/em>, Ankara 2001, s.\u00a05<\/p>\n<\/div>\n [4]<\/a>\u00a0Ali G\u00fcler, \u201cT\u00fcrklerde Devlet ve Siyasi Otorite Kavramlar\u0131\u201d,\u00a0Belgelerle T\u00fcrk Tarihi Dergisi<\/em>, say\u0131. 24, \u015eubat 1987, s.\u00a017.<\/p>\n<\/div>\n [5]<\/a>\u00a0\u0130brahim Kafeso\u011flu,\u00a0Kutadgu Bilig ve K\u00fclt\u00fcr Tarihimizdeki Yeri<\/em>, \u0130stanbul 1980, s.\u00a03\u20114.<\/p>\n<\/div>\n [6]<\/a>\u00a0Yusuf Has Hacib,\u00a0Kutadgu Bilig<\/em>, trc. R. Rahmeti Arat, Ankara 1988, bend 1430, 1933\u201134\u201160\u20115469\u20115947<\/p>\n<\/div>\n [7]<\/a>\u00a0Muzaffer Erendil, \u201cT\u00fcrklerin Mill\u00ee Meziyetleri\u201d,\u00a0T\u00fcrk K\u00fclt\u00fcr Ve Medeniyeti (Makaleler)<\/em>, c.\u00a0I, Ankara 1976, s.\u00a0277.<\/p>\n<\/div>\n [8]<\/a>\u00a0Osman Turan,\u00a0T\u00fcrk Cihan H\u00e2kimiyeti Mefk\u00fbresi Tarihi<\/em>, c.\u00a0I, \u0130stanbul. 1998, s.\u00a079.<\/p>\n<\/div>\n [9]<\/a>Kafeso\u011flu,\u00a0a.g.e<\/em>, s.\u00a0270.<\/p>\n<\/div>\n [10]<\/a>\u00a0Niyazi,\u00a0a.g.e<\/em>, s 216.<\/p>\n<\/div>\n [11]<\/a>\u00a0Nejat Do\u011fan, \u201cKutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi\u201d,\u00a0Erciyes \u00dcniversitesi \u0130ktisadi ve \u0130dari Bilimler Fak\u00fcltesi Sosyal Bilimler Enstit\u00fcs\u00fc Dergisi<\/em>, say\u0131: 12 Y\u0131l: 2002, s.\u00a0136.<\/p>\n<\/div>\n [12]<\/a>Kafeso\u011flu,\u00a0a.g.e<\/em>, s.\u00a0251.<\/p>\n<\/div>\n [13]<\/a>\u00a0Halil \u0130nalc\u0131k, \u201cT\u00fcrk Devletlerinde Sivil Kanun Gelene\u011fi\u201d, T\u00fcrkiye G\u00fcnl\u00fc\u011f\u00fc, say\u0131:58, Aral\u0131k 1999, s.\u00a05.<\/p>\n<\/div>\n [14]<\/a>\u00a0Mehmet Saray,\u00a0T\u00fcrk Devletlerinde Meclis (Parlamento)<\/em>, Ankara1999, s.\u00a010.<\/p>\n<\/div>\n [15]<\/a>\u00a0Mualla Uydu,\u00a0T\u00fcrk\u2011\u0130slam B\u00fct\u00fcnle\u015fmesi<\/em>, \u0130stanbul, 1995, s.\u00a0185\u2011188.<\/p>\n<\/div>\n [16]<\/a>\u00a0Abdulkadir Donuk, \u201cT\u00fcrk Devletinde H\u00e2kimiyet Anlay\u0131\u015f\u0131\u201d,\u00a0\u0130\u00dcEF Tarih Dergisi<\/em>, say\u0131: X\u2011XI, \u0130stanbul 1981, s.\u00a053.<\/p>\n<\/div>\n
\n
![\"T\u00dcRKLERDE](\"http:\/\/wp.hataytr.com\/wp-content\/uploads\/2016\/05\/T\u00dcRKLERDE-DEVLET-KAVRAMININ-TEMEL-\u0130LKELER\u0130-280x300.jpg\")
Devlet, bir h\u00fck\u00fcmet idaresinde te\u015fkilatland\u0131r\u0131lm\u0131\u015f olan siyasi toplulu\u011fun ad\u0131d\u0131r. Devleti millet kurar,ancakher millet devlet kuramaz.\u00a0Tarihte hi\u00e7 devlet kurmam\u0131\u015f bir\u00e7ok millet bulunmaktad\u0131r.Devlet tan\u0131m\u0131 ile ilgili bu bilgileri verdikten sonra T\u00fcrk Milletinin devlet olgusunu \u015f\u00f6yle ifade etmek gerekir: Avrasya co\u011frafyas\u0131nda 5000 y\u0131ll\u0131k bir tarih\u00ee s\u00fcre\u00e7ten yo\u011frularak gelen T\u00fcrk Milleti tarih sahnesine \u00e7\u0131kt\u0131\u011f\u0131 g\u00fcnden itibaren kendi kurduklar\u0131 devlet \u00e7at\u0131s\u0131 alt\u0131nda ya\u015fam\u0131\u015flard\u0131r. T\u00fcrk milletinin devlet kurma tecr\u00fcbesi tarihin ilk d\u00f6nemlerinden ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r. Tarih boyunca elde etti\u011fi bu tecr\u00fcbeyi g\u00fcn\u00fcm\u00fcze kadar aral\u0131ks\u0131z ta\u015f\u0131m\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n