Ebu Süleyman-ı Darani’nin müridi olan Ahmed ibn-i Ebilhavari anlatıyor: İhram giyerken Ebu Süleyman “Lebbeyk” demedi. Bir mil yürüdükten sonra kendinden geçti. Kendine geldiği zaman şöyle dedi:

“Allâhü Teâlâ, Hz. Musa’ya vahiy gönderdiğinde buyurdu ki: Ümmetinden zalim olanlara söyle, ismimi dillerine almasınlar. Zira beni ananı ben de anarım. Eğer zalim ise lanetle anarım.” Ebu Süleyman devam etti: “Hac nafakası şüpheli olup “Lebbeyk” diyene, ‘elindekini sahiplerine vermeyince “Lebbeyk ve sadeyk’in” kabul edilmez’ dendiğini duydum.”

Tavaf ve sayedenler, arzularını padişaha iletmek için sarayın etrafında dolaşan ve kapısının önünde gidip gelen zavallı çaresizlere benzerler. Tesadüfen padişahın kendilerini görebileceğini umarlar. Safa ve Merve arası insana bu düşünceyi hatırlatır.

Arafat’ta, dünyanın dört bir yanından gelen ve farklı dillerle duâ eden insanların bu halleri kıyameti andırır. Kıyamette de böyle çeşitli insanlar bir meydana toplanır ve her birisi kendi hâliyle meşgul olur. Dileklerinin kabul veya reddedileceği endişesiyle tereddüt içinde dururlar.

Taş atmaktan gaye, kul olduğunu göstermek ve İbrahim (a.s.)’a benzemektir. Şeytan Hz. İbrahim’i (a.s.) şüpheye düşürmek için önüne çıkmış, o da şeytanı taşlamıştı. Şeytan ona göründü, bana görünmüyor. Ne diye lüzumsuz yere taş atayım, diye aklına bir vesvese geldiğinde, bu düşüncenin, şeytandan geldiği bilinmeli ve taş atıp şeytanın beli kırılmalıdır. Zira onun belinin kırılması, emri yerine getirmekle olur. Mümin vesveseleri bir tarafa bırakarak kendine söyleneni yerine getirmeli, böyle bir taş atmakla gerçekten şeytanı kahrettiğine inanmalıdır. (İmam Gazali, Kimya-yı Sadet)

Bu yolculuğun gayesi Kâbe, ahiret yolculuğunun gayesi de Kabe’nin sahibi Allâhü Teâlâ’dır. O halde bu yolculuğun hazırlıkları, o yolculuğu akla getirmelidir.

Ailesi ve dostlarıyla vedalaştığı zaman, bunun son nefesteki ayrılığa benzediğini düşünmeli, kalbini bütün bağlardan kurtarıp hac için evden ayrıldığı gibi, ömrünün sonunun da böyle olacağını, yolculuk kolay olsa bile, kalbin her şeyden ayrılacağını bilmelidir.

Yol için azık aldığı, sahranın tehlikeleri için her türlü ihtiyatı gözettiği gibi, kıyamet sahrasının daha uzun ve tehlikeli olacağını düşünmelidir. Orada azığa daha çok ihtiyaç vardır. Bu azık tedarik edilmelidir. Çabuk bozulan şeylerin işe yaramadığını bildiği ve bu yüzden yanına almadığı gibi, riya karışmış her türlü ibadetin de ahiret azığı olamayacağını anlamalıdır.

Vasıtaya bindiği zaman tabutu hatırlamalıdır. Zira mutlaka bir gün tabutla taşınacaktır. Hatta daha vasıtadan inmeden, tabuta binme zamanı gelmiş olabilir. Her hâliyle bu yolculuk, o yolculuğa hazırlık olmalıdır. İhramını giydiğinde, kefeni hatırlamalıdır. Zira o yolculuğun elbisesi de, dünyada giydiği elbisesinden farklı olacaktır.

Yolda karşılaştığı her zorluk, ona münker ve nekir ile mezardaki akreple yılanları hatırlatmalıdır. Zira ölümden haşir zamanına kadar, önünde tehlikelerle dolu bir yol vardır.

Çölde kılavuzsuz olarak belâlardan korunamadığı gibi, ibadetlerin kılavuzluğu olmaksızın mezardaki korkulardan kurtulamayacağını aklına getirmelidir.

Çölde bütün yakınlarından uzak olduğu gibi, kabirde de yapayalnız olacaktır. “Lebbeyk” dediği zaman bunun Allâhü Teâlâ’nın davetine cevap olduğunu bilmeli, kıyamet gününde de kendisine seslenileceğini ve o zamanki korkuyu düşünmelidir. (İmam Gazali, Kimya-yı Saadet)